Okujjanjaba Ekiraamu ky'Akawuka ka Yelo
Akawuka ka Yelo (Hepatitis) ke kamu ku ndwadde ezisinga okwetaaga okujjanjabwa mangu. Kino kireetera abantu bangi okwetaaga okumanya ebyokuddamu ku ndwadde eno n'engeri y'okugijjanjaba. Mu kiwandiiko kino, tujja kwogera ku mikutu egy'enjawulo egy'okujjanjaba Hepatitis, engeri y'okugizuula, n'engeri y'okwetaasa.
Hepatitis kye ki era esuubirwa etya?
Hepatitis kitegeeza okuzimba kw’ekibumba. Kino kisobola okuva ku nsonga ez’enjawulo nga omwenge, eddagala, oba akawuka. Hepatitis erina ebika ebitaano ebikulu: A, B, C, D, ne E. Buli kimu kirina engeri gye kisaasaana n’engeri gye kijjanjabibwa. Obubonero obukulu bw’endwadde eno mulimu okweraliikirira, okusesema, n’okuwulira obukoowu.
Engeri ki ez’okuzuula Hepatitis?
Okuzuula Hepatitis kiyamba nnyo mu kutandika okujjanjaba mangu. Ebika by’okunoonyereza ebyenjawulo bikolebwa okuzuula Hepatitis:
-
Okunoonyereza kw’omusaayi: Kino kizuula akawuka n’okulaba obukulu bw’endwadde.
-
Okukebera ekibumba: Kino kisobola okukolebwa ng’okozesa ultrasound oba CT scan.
-
Okuggyayo ekitundu ky’ekibumba: Kino kikolebwa mu mbeera ez’enjawulo okuzuula obukulu bw’okulumizibwa kw’ekibumba.
Mikutu ki egiriwo egy’okujjanjaba Hepatitis?
Okujjanjaba Hepatitis kusinziira ku kika ky’akawuka n’obukulu bw’endwadde. Wano waliwo engeri ez’enjawulo ez’okujjanjaba:
-
Eddagala ery’okuziyiza akawuka: Lino likozesebwa nnyo mu kujjanjaba Hepatitis B ne C.
-
Okuwummula n’okulya obulungi: Kino kiyamba nnyo mu kujjanjaba Hepatitis A ne E.
-
Okukozesa eddagala ery’okukendeza okuzimba: Lino liyamba okukendeza obulumi n’okuzimba.
-
Okukozesa eddagala ery’okutumbula obukuumi bw’omubiri: Lino liyamba omubiri okulwanyisa akawuka.
Engeri ki ez’okwetaasa Hepatitis?
Okwetaasa Hepatitis kikulu nnyo. Wano waliwo engeri ezimu ez’okwetaasa:
-
Okufuna okugema: Kino kikola nnyo ku Hepatitis A ne B.
-
Okulya n’okunywa ebintu ebirongoofu: Kino kiyamba okwewala Hepatitis A ne E.
-
Okwewala okukwata ku musaayi gw’omuntu omulala: Kino kiyamba okwewala Hepatitis B ne C.
-
Okukozesa condom: Kino kiyamba okwewala Hepatitis B ne C.
Obubonero ki obulaga nti omuntu alina Hepatitis?
Obubonero bw’endwadde ya Hepatitis busobola okuba nga tebulabikirira bulungi mu ntandikwa. Naye, wano waliwo obubonero obumu obw’enjawulo:
-
Okweraliikirira n’okukoowa
-
Okusesema n’obutayagala kulya
-
Okukyuuka kw’erangi ly’olususu n’amaaso (okufuuka ekyenvu)
-
Omusulo ogw’enzirugavu n’obulumi mu lubuto
Engeri ki ez’okulabirira omuntu alina Hepatitis?
Okulabirira omuntu alina Hepatitis kikulu nnyo mu kuyamba okujjanjaba kwe:
-
Okukakasa nti balya emmere ennungi era nga bawoommulira ekimala
-
Okubawa amazzi amalungi n’ebinywebwa ebirala ebitalimu caffeine
-
Okubayamba okwewala emirimu egy’amaanyi
-
Okubatwala eri omusawo buli lwe kyetaagisa
Obulamu bwo bwa muwendo nnyo. Singa olina okubuusabuusa kwonna ku Hepatitis oba obubonero bwayo, kikulu nnyo okubuuza omusawo amangu ddala.
Okukwatagana: Ekiwandiiko kino kya kumanya bugumya era tekiteekwa kutwlibwa nga amagezi ga ddokita. Tusaba obuuze omusawo omukugu ow’ebyobulamu okusobola okufuna okuluŋŋamizibwa n’obujjanjabi obwekigenderere.